“Easy is boring!”

Deze uitspraak van Cas Holman¹ viel me meteen op. Je zou kunnen zeggen dat er twee polen zijn. Een eerste insteek is dat het leren zo makkelijk en daarmee zo efficiënt mogelijk moet worden gemaakt. Aan de andere kant zien we het idee dat je pas leert als je enige weerstand in dat leren hebt ervaren. Een wezenlijk vraag over je onderwijs is dus:

Hoe moeilijk mág het zijn?

Foto door Annie Spratt op Unsplash

Een weg zonder hobbels?

Dan Meyer² verwoordt zijn stevige kritiek op het huidige wiskundeonderwijs mooi: hij noemt het een reductie tot ‘sitcom’ niveau. In zijn beleving is het leerboek nu een geplaveide weg waaruit alle hobbels zijn weggepoetst. Heel soms is er nog een klein scheurtje over, daar waar de auteurs de ‘lastigheden’ niet helemaal weg kregen. Daar waarschuwen ze leerlingen dan uitgebreid voor. Zijn visie: door alle opgaven in het boek in zulke kleine stapjes op te delen, waarbij het bijna niet mis kán gaan, creëer je luie probleem oplossers. En een luie probleem oplosser wil hij later niet aan zijn ziekenhuisbed. De norm in deze schoolboeken is dat elk probleem in korte tijd is op te lossen: sitcom niveau.

Voor Meyer zijn de deelvragen waarmee een leerling door een probleem wordt geloodst een wezenlijk onderdeel van het probleem. Het zijn te kleine stappen waarbij een leerling zelf nauwelijks kan nadenken. Nu verschilt het onderwijs tussen landen, maar de kritiek van Meyer is ook van toepassing op onze schoolboeken.

Worstelen en struikelen

Op dit punt eerst een opmerking ter verduidelijking. Want over wat voor soort ‘moeilijk’ hebben we het? Het gaat hier uitdrukkelijk niet over het onnodig moeilijk maken van het leren. Dus niet over een overprikkelde omgeving waarin je je maar moet zien te concentreren, niet over het geven van onduidelijke instructies waardoor je helemaal niet weet wat er van je verwacht wordt. Het gaat er hier om hoeveel je zelf mag worstelen of struikelen in je leerproces.

‘Het mooie van struikelen’, het lijkt een soort universele les die je ook buiten het onderwijs in tijdschriften en hulpboeken kunt lezen. Het is dan een algemene instelling: hoe ga je om met tegenslag? Welke lessen trek je hier uit?
Maar er is natuurlijk nog wel een verschil tussen jezelf weten te herpakken bij een tegenslag en het bewust inbouwen van worstelen in een leerproces.

Dat laatste idee kom je onder allerlei namen tegen, bijvoorbeeld ‘cognitief conflict’ of ‘productive struggle’. De gedachte dat juist wanneer je erachter komt dat iets niet zo voor de hand ligt, wanneer je een probleem voorgelegd krijgt dat je niet meteen begrijpt, dat een goede motivator is om te wíllen leren. En de gedachte dat dat waar je moeite voor hebt moeten doen om te begrijpen vele malen beter blijft hangen.

De verwarring omarmen

Een groot misverstand is dat leerlingen in zo’n moment van verwarring aan hun lot worden overgelaten. Als docenten houden we van helpen, en het is heel moeilijk om niet meteen met de oplossing voor het probleem te komen. Als je het belangrijk vindt dat leerlingen worstelen tijdens het leren, dan is helpen en ondersteunen niet hetzelfde als voordoen en voorzeggen.

Een mooi beeld van zo’n proces waar leerlingen doorheen gaan is The Learning Pit³. Het beeld van een kuil waar je bij het leren doorheen gaat en de fases die daarbij horen, geeft leerlingen houvast. Ze begrijpen wat er aan de hand is en zo krijgt het worstelen van hen een duidelijke betekenis. Door deze norm te introduceren voelt het worstelen heel anders, het is te verwachten onderdeel van leren geworden. Bekijk je de animatie in de link, dan valt ook op dat er aan de kinderen heel ander soort vragen gesteld wordt dan we gewend zijn. En dat de kinderen op die manier zelf ook ander soort vragen leren stellen. Zo zie je in de animatie dat er allerlei verwante normen en waarden worden geïntroduceerd die er allemaal voor zorgen dat de verwarring omarmt wordt.

De winst

Hoe moeilijk het mag zijn is een van de onderliggende normen in het onderwijs. Eentje waar winst te behalen valt: motivatie om te leren, beter onthouden, dieper begrip en geduldige probleemoplossers.

Verwijzingen

¹ Deze uitspraak komt uit de documentaire: Abstract: The art of design / Design for play.

² Deze karakterisering komt uit zijn bekendste lezing: Maths class needs a makeover.

³ Een mooie animatie van The learning pit van James Nottingham